De overstromingen in juli dit jaar in Zuid-Limburg hebben Nederland extra alert gemaakt. Extreme regenval en hoogwater in de Maas veroorzaakten grote emotionele en materiële schade. Het besef dat klimatologische veranderingen ook elders in ons land voor problemen kunnen gaan zorgen, groeit. Hoe wapenen bedrijven zich tegen dit soort calamiteiten? Chemelot in het Limburgse Sittard-Geleen stelde in 2014 een Deltaplan op. “We zullen vaker met dit soort situaties te maken krijgen.”
Niet alleen burgers moeten rekening houden met toenemende droogte en extreme wateroverlast, ook bedrijven worden hiermee geconfronteerd. Zij kunnen in veel gevallen maatregelen treffen om schade door hoogwater zoveel mogelijk te voorkomen. Maar eerst de vraag: Hoe geven waterbeheerders invulling aan het beheersen en het verminderen van risico’s op overstromingen en wateroverlast?
Aart Los, Beleidsadviseur Waterveiligheid en Crisisbeheersing bij de Unie van Waterschappen, zegt dat zowel droogte als extreme regenval een aandachtspunt is waarover waterbeheerders zich buigen. Er is nu niet voor niets een Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater in het leven geroepen, zegt hij. “Een Beleidstafel Droogte bestond al, maar die is begin 2020 afgerond.”
Fotobijschrift: Dit is de waterkaart Chemelot met waterhoogten gemodelleerd bij een regenbui van X millimeter gedurende 1 uur.
‘Waterveiligheid begint met goede dijken en ruimte geven aan de rivier’
Los: “Waterveiligheid begint met goede, stevige dijken. Daarvoor gelden landelijke normen. Maar ook ruimte geven aan het water in rivierengebieden is belangrijk. Een derde punt is om goede publieksvoorlichting te geven. Met een evacuatieplan kun je schade voorkomen.”
Vanuit de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater wordt nu gekeken welke gevolgen wateroverlast kan hebben voor andere plekken in het land, zegt hij. “Er wordt met name gekeken naar de combinatie van piekbuien en hoogwaterafvoer in rivieren. Wat betekent dat voor andere locaties? In gebouwde omgevingen kan dat meer schade toebrengen. Ook daar moet kritisch naar gekeken worden.”
Worden bedrijven ook betrokken bij deze problematiek?
Los: “Die betrokkenheid is er al. Bedrijven nemen zitting in het Algemene Bestuur van waterschappen. En bij dijkversterkingen wordt de omgeving, ook bedrijven, betrokken. De Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater staat eveneens in contact met stakeholders.”
Er bestaat een Watermanagement Centrum Nederland (WMCN), waar ook de Unie van Waterschappen deel van uitmaakt, zegt Los. “Binnen het WMCN werken Nederlandse waterbeheerders op regionaal en landelijk niveau samen. Het draagt bij aan een uniform en optimaal beheer van het watersysteem in Nederland.” De Landelijke Coördinatiecommissie Overstromingsdreiging (LCO) informeert in een vroeg stadium over de gevaren van hoogwater. Binnen WMCN-LCO werken Rijkswaterstaat, KNMI, de waterschappen, Defensie en IenW samen. Het verzorgt ook de voorlichting richting de burger.
‘Onze crisisorganisatie staat 24 uur per dag paraat’
BRZO-bedrijven, zoals het chemische bedrijvencomplex Chemelot in het Limburgse Sittard-Geleen, zijn wettelijk verplicht om zich voor te bereiden op calamiteiten. Ook calamiteiten zoals die zich afgelopen zomer door hoogwater hebben voorgedaan. BRZO staat voor Besluit risico’s zware ongevallen en betreft bedrijven die met veel gevaarlijke stoffen werken.
Denise Bakker, Manager Regulatory & Operational Affairs bij Chemelot Site Permit vertelt dat het bedrijvencomplex uiterst alert is bij noodsituaties. “We beschikken over een actiecentrum, een crisisorganisatie, die 24 uur standby staat als er calamiteiten zijn. Bij hoogwatersituaties zijn we extra alert. Omdat Chemelot loost op de Grensmaas kunnen bij hoogwater problemen ontstaan voor onze afvalwaterzuivering. Dat is afgelopen zomer gelukkig niet gebeurd, mede dankzij de maatregelen die door de overheid zijn genomen in het kader van het programma/het beleid ruimte voor rivieren. Een tweede dreiging ontstond door een lek in de dijk van het Julianakanaal bovenstrooms, waardoor het kanaal had kunnen leeglopen. Ook daarvoor hebben we toen maatregelen getroffen om mogelijke gevolgen te voorkomen.”
Wouter Vermijs, Managing Director USG Industrial Utilities, en Tjaart Molenkamp, Senior Manager Technology & Sustainability van de Utility Support Group (USG) Chemelot, zeggen dat ook USG is voorbereid op calamiteiten als gevolg van hoogwater. USG verzorgt de inkoop, productie, distributie en verkoop van elektriciteit, stoom, technische gassen, stikstof, lucht en water voor bedrijven op industriecomplex Chemelot.
Molenkamp: “Chemelot en USG nemen maatregelen bij hoogwater. Wij hadden gelukkig niet zulke grote problemen als direct naast de Geul in Zuid-Limburg. Het terrein van Chemelot ligt, met uitzondering van de industriële afvalwaterzuivering die door een dijk beschermd is, meer dan tien meter boven het niveau van de Maas. Bij extreme regenval kunnen bijvoorbeeld wel schakelstations waarmee we elektriciteit verdelen over de Chemelot site beschadigd worden door hoogwater. We zijn aan het kijken hoe we dat risico kunnen afwenden. Er loopt nu een traject om dat aan te pakken.”
‘Het grote risico zit hem in de aanvoerleidingen’
Hoogwater levert zeker risico’s op voor de site, zegt Vermijs. “Als Chemelot zijn we via grondstofleidingen verbonden met Rotterdam en Antwerpen. Het overgrote deel van de grondstoffen wordt door pijpleidingen aangevoerd. Door die enorme waterhoeveelheden in de Maas is een aantal leidingen bloot komen te liggen en tijdelijk uit bedrijf genomen. Het grote risico bij hoogwater zit hem bij ons in de aanvoerleidingen. Als die onderbroken worden, dan hebben we daar last van. Een van de naftakrakers heeft door een stagnatie in de aanvoer langer stilgelegen dan gepland. Ook een aantal stikstofleidingen is door het hoge water bloot komen te liggen. Daar hebben we gelukkig geen hinder van ondervonden.”
Marcel Roost, BU Manager Infrastructures Chemelot, Sitech Services, laat weten dat Sitech samen met bedrijven op de Chemelot site in 2014 een Deltaplan heeft opgesteld. “Dat plan is essentieel om ons als terrein- en Infrabeheerder zo optimaal mogelijk te kunnen voorbereiden op klimatologische veranderingen.” Binnen dit project worden stappen gezet om tot een klimaatbestendige inrichting van het Chemelot terrein te komen, zegt hij. “We hebben de gevoeligheid voor hevige neerslag van het Chemelot terrein in beeld gebracht. Dit is gedaan met behulp van een gedetailleerd hydrologisch rekenmodel. De berekende waterdiepte is daarna vertaald naar informatie over de kwetsbaarheden in het gebied en mitigerende maatregelen.”
‘Kwetsbaarheden op de Chemelot site hebben we in beeld gebracht’
Die kwetsbaarheden zijn onder meer bebouwing, railvervoer en toegangswegen voor hulpdiensten. “We hebben kaarten samengesteld waarop precies te zien is welke kwetsbaarheden zich waar bevinden”, zegt Roost. “Bij zeer extreme neerslag kan bijvoorbeeld de waterdiepte bij panden zo hoog worden dat het water naar binnenstroomt en schade veroorzaakt. Belangrijk is ook om te weten bij hoogwater hoe het water zich een weg baant over het terrein. Daarvoor is een speciale stroombanenkaart samengesteld. Andere kaarten tonen de begaanbaarheid van wegen en sporen bij extreme neerslag. Ook hebben we berekeningen gemaakt van de waterdiepte bij hevige regenbuien en welke gevolgen dat heeft voor onder andere de riolering.” Het Deltaplan voorziet verder onder meer in kaarten die de veiligheid van spoorwegen weergeven tijdens en één uur na zeer extreme neerslag. “En we hebben de belangrijkste elektriciteitsvoorzieningen in kaart gebracht en berekend welke consequenties extreme neerslag daarvoor kan betekenen. Het Deltaplan, zoals dat er nu ligt, helpt ons te wapenen tegen extreme weersomstandigheden.”
Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater: Wat kunnen we leren van de calamiteiten in Zuid-Limburg?
Het kabinet nam afgelopen zomer, na de ramp in Zuid-Limburg, het besluit om samen met betrokken partijen de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater in het leven te roepen. Doel van de beleidstafel is om te leren van de calamiteit in Limburg en zich voor te bereiden op perioden van extreme regenval, ook op andere plekken in Nederland. Aan tafel zitten bestuurlijke vertegenwoordigers van het waterschap Limburg, de provincie Limburg, de gemeente Valkenburg, de Unie van Waterschappen, het Interprovinciaal Overleg, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de Veiligheidsregio, de Deltacommissaris en het Rijk. Deze partijen hebben op nationaal en regionaal niveau een rol en verantwoordelijkheid voor watersystemen en de ruimtelijke inrichting. De Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater kijkt naar onder andere welke lessen er getrokken kunnen worden uit de ramp in Zuid-Limburg. Maar ook naar ruimtelijke inrichting en landgebruik. En, of het beleid van klimaatadaptatie goed functioneert en waar mogelijk kan worden aangescherpt. Daarnaast richt zij zich op wat er gedaan kan worden om bewoners en overheid meer bewust te maken van mogelijke risico’s en gevolgen van dergelijke gebeurtenissen.
Cees van Houwelingen, Regulatory Affairs Leader Dow Benelux
‘Goed naar eigen waterbeheer kijken’
Dow Benelux is gevestigd pal aan zee in het Zeeuwse Terneuzen. “Wij hebben twee jaar geleden al naar hoogwaterscenario’s gekeken”, zegt Cees van Houwelingen. “Als je aan de kust gevestigd bent is het logisch om aan een overstromingsscenario te werken. We zijn een mondiaal opererend bedrijf en hebben in de Verenigde Staten in 2005 met overstromingen te maken gehad als gevolg van de orkaan Katrina. Daar hebben we toen van geleerd. Hier in Zeeland hebben we met het bevoegde gezag van de primaire zeewering gekeken waar dijkverzwaringen nodig waren. Uit de evaluatie kwam naar voren dat de zeewering bij Terneuzen sterk genoeg is. Een overstromingsscenario is dus geen relevant scenario. Wel is er een reële hoogwaterdreiging door extreme regenval. Omdat we achter de zeewering zitten, moeten we overtollig water weg kunnen pompen. We moeten immers voorkomen dat er plekken op ons complex onder water zouden kunnen komen te staan. Hoe kun je waterschade voorkomen en oplossen? Dat is de kernvraag. Welnu, je pompt overtollig water weg via de afvalwaterzuivering. Als er te veel water valt dan kan de afvalwaterzuivering dat niet verwerken. Je zult dus kritisch moeten kijken naar de hydraulische capaciteit van de afvalwaterzuivering. En hoe je bij extreme regenval het water via een andere route kunt lozen. Wat zijn de laagstgelegen plekken op het terrein? Elektrische installaties zullen op een verhoging moeten worden gebouwd. En ook de grootte van de waterberging is van belang. Je moet met andere woorden dus goed naar je eigen waterbeheer kijken om voorbereid te zijn op extreme regenval.”
Google+